Zabytki – Gmina Borne Sulinowo

BORNE SULINOWO

DOM OFICERA
Zbudowany przez Niemców w latach 1934 – 36 reprezentacyjny budynek garnizonu Gross Born. Mieściły się w nim sale wykładowe szkoły artylerii armii niemieckiej – Wehrmachtu. Szkolono tu m.in. oficerów i podoficerów stacjonujących w mieści jednostek pancernych gen. Guderiana. W części budynku od strony jeziora było tu kasyno oficerskie, a wszystkie oficjalne uroczystości odbywały się w okazałej sali widowiskowej. Ulica, przy której się znajduje nosiła wtedy nazwę Kasino Strasse.W „okresie radzieckim” historii miasta (1945 – 1992) obiekt nosił nazwę „GARNIZONOWY DOM OFICERÓW” i pełnił funkcję centrum kulturalnego miasta. Było tu: kino, teatr, sala koncertowa, dyskoteka, siedziba lokalnej telewizji transmitującej m.in. programy z Moskwy. Od strony jeziora była restauracja. Na oficjalnych uroczystościach i akademiach w murach budynku gościli głównodowodzący armii „Układu Warszawskiego”.

RUINY WILLI GUDERIANA
Okazały, pięknie położony budynek, zbudowany przez Niemców w latach trzydziestych. Odbiegający architektonicznie od reszty militarnych zabudowań, bogato zdobiony budynek był miejscem zakwaterowania generała Guderiana. Pod jego dowództwem dywizja pancerna wyruszyła z garnizonu Gross Born (Borne Sulinowo) do ataku na Polskę we wrześniu 1939 r. Bywali tu także inni głównodowodzący wojsk III Rzeszy. Po wojnie w rezydencji mieściło się przedszkole, do którego uczęszczały dzieci pracowników i żołnierzy stacjonującej w mieście radzieckiej jednostki wojskowej 6 Witebsko – Nowogrodzkiej Dywizji Gwardyjskiej. Od pożaru w 1990 r. budynek zaczął stopniowo popadać w ruinę. Sytuacja ta nie zmieniła się po wyjeździe jednostki wojskowej i przejęciu obszaru garnizonu БОРНЕ СУЛИНОВО (BORNE SULINOWO) przez władze polskie w 1992 r.

CMENTARZ WOJSKOWY Leży głęboko w lesie, na północ od drogi Borne Sulinowo – Szczecinek, przed wsią Krągi. Spoczywają tu prochy poległych w czasie kampanii wrześniowej żołnierzy polskich oraz polskich i rosyjskich, którzy zginęli w 1945 r. podczas walk o Wał Pomorski.
„CMENTARZ Z PEPESZĄ” Potoczna nazwa tego cmentarza wzięła się stąd, że jego głównym akcentem jest pomnik – dłoń z celującą w niebo kolorową „pepeszą”. Jest to cmentarz cywilno – wojskowy z mogiłami pochowanych tu po wojnie rosyjskich żołnierz i ich rodzin.

TEREN GMINY

„TAMA NA PIŁAWIE” Forteczny jaz piętrzący zbudowany w l. 1935/36, położony na rzece Pilawie. Obiekt należał do niemieckiej linii fortyfikacji granicznych – Pozycji Pomorskiej (Pommernstellung), potocznie nazywanej Wałem Pomorskim. Pozycja zasadniczo wybudowana w latach 1932-1937, typ fortyfikacji rozproszonej. Jaz służący do podniesienia poziomu rzeki Pilawy i utrzymania jej walorów obronnych jako przeszkody dla ludzi i pojazdów, na odcinku ponad 2 km (od wypływu rzeki z jeziora Długiego). Posadowiony jako przegroda na rzece, utrzymująca niewielki zalew płn. Specjalna stała budowla hydrotechniczna, powiązana ze schronem biernym, zaprojektowana indywidualnie. Wzniesiona na planie wydłużonego, nieregularnego prostokąta. Konstrukcja żelbetowa z elementami stalowymi do regulacji przepływu wody. Budowla złożona : z dwóch odcinków ścianki szczelnej wykonanych na obu brzegach rzeki, utrzymujących masy wody przyległe do jazu (wbita ścianka Larsena z koroną żelbetową); między ściankami jaz złożony z przelewu i przyczółków; w przyczółku zach. trzy kanały odpływowe dla wody z mechanizmami dla ich zamykania. Nad kanałami dla ich osłony posadowiono schron bierny. Wewnątrz schronu : korytarz komunikacyjny, dwa pomieszczenia z mechanizmami regulującymi spust wody. Brak wyposażenia i instalacji (po 1945 zdemontowano mechanizmy do spiętrzania i spustu wody). Obiekt częściowo maskowany nasypem ziemnym, ściany odsłonięte malowane farbą o kolorze maskującym.Przedmiotowy obiekt związany jest z historią walk Wojska Polskiego i Armii Czerwonej o przełamanie Wału Pomorskiego w 1945 r. Stanowi dokument historii techniki i inżynierii związanej z architekturą militarną. Budowle hydrotechniczne typu jazu stanowią unikaty w całym systemie niemieckich umocnień granicznych. Jazy forteczne Wału Pomorskiego są największymi budowlami hydrotechnicznymi wybudowanymi na dawnej wschodniej granicy Niemiec. Rangę obiektu podkreśla dobry stan zachowania.

ZABYTKI SAKRALNE

Jeleń – kościół filialny pod wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Konstrukcja szachulcowa. Zbudowany w latach 1760 – 70.
Kiełpino – kościół filialny pod wezwaniem św. Kazimierza; barokowy, zbudowany w 1742 r. W kościele znajduje się ołtarz główny i ambona wykonane z drewna, rzeźbione i politurowane, wykonane w roku 1747.
Okole – kościół filialny pod wezwaniem Św. Wojciecha. Neogotyk. Rok budowy – 1914.
Radacz – kościół wzniesiony metodą szkieletową w latach 1742-1744. Kościół ten nosi wezwanie Błogosławionego Maksymiliana Marii Kolbego. Konsekrowany został 7 grudnia 1975 roku. Wcześniej w latach 1744 – 1945 spełniał rolę zboru protestanckiego, a po roku 1945 do 1975 był używany jako magazyn przez PGR w Radaczu. W stanie kompletnej ruiny został przejęty przez kościół rzymsko-katolicki. Po remoncie oddano go do kultu sakralnego. Wokół kościoła pierwotnie był cmentarz graniczący z zespołem dworsko-pałacowym.Obecny kościół został ufundowany przez generała porucznika Henninga Aleksandra von Kleista jako wotum za Wiktorię pod Mollwitz w czasie pierwszej wojny śląskiej (1740 – 1742). Wzniesiony on jest w technice szkieletowej. Pierwotna wieża kościoła była szachulcowa jednak podczas przebudowy powstała nowa ceglana. Obecne wyposażenie kościoła jest w całości współczesne.Wszystkie elementy wyposażenia prezbiterium i ołtarza głównego oraz nawy datują swoje powstanie w latach nam współczesnych. Brak jest jakichkolwiek akcentów historycznych w wyposażeniu z lat budowy kościoła. Jedynymi wyjątkami od tej reguły są zachowane w ścianie południowej drzwi z 1744 roku, a także konstrukcja empory z 1744 roku powstała ze złożenia fragmentów wschodniej i północnej empory. Na wieży zlokalizowany jest dzwon neobarokowy powstały w ludwisarni Voss und Sohn w 1891 roku w Szczecinie. Obecnie nie jest on używany z powodu zagrożenia konstrukcji wieży.Niezaprzeczalnie najbardziej efektownym i pięknym obiektem wyposażenia kościoła przez ponad 200 lat była ambona przerobiona przez von Kleistów z trzech karet Jana III Sobieskiego. W posiadanie Henninga von Kleista weszły one, gdy to w styczniu 1741 roku wkroczył do Oławy na czele wojsk pruskich. Za zasługi na polu bitwy otrzymał pozwolenie od cesarza Fryderyka II Wielkiego na zabranie wszystkich ruchomości z pałacu i innych pomieszczeń. Piękne karety razem z innymi mobiliami przewieziono do Radacza, do prywatnych dóbr generała.Od 1945 roku ambona jest eksponatem Muzeum Pałacu w Wilanowie.
Starowice – kościół filialny pod wezwaniem Św. Stanisława Kostki, zbudowany w stylu neogotyckim w roku 1879. W kościele znajduje się ambona; drewno rzeźbione i politurowane, neogotyk, XIX wiek. Także inne, liczne elementy wyposażenia kościoła mają charakter zabytkowy. Znajdujący się w Łubowie zabytkowy tryptyk, został tam przeniesiony z kościoła w Starowicach.